Đức Đạt Lai Lạt Ma, một nhà lãnh đạo tinh thần được kính trọng trên toàn thế giới, đã nhiều lần bày tỏ quan điểm phức tạp và đa diện của mình về chủ nghĩa cộng sản. Mặc dù thường được biết đến với những lời dạy về hòa bình và lòng từ bi, nhưng mối quan hệ của Đức Đạt Lai Lạt Ma với chủ nghĩa cộng sản lại ít được biết đến hơn, nhưng lại rất quan trọng để hiểu được quan điểm triết học và chính trị của ông.
Bài viết này sẽ đi sâu vào những phát ngôn và quan điểm của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản, khám phá sự phát triển trong suy nghĩ của ông và những sắc thái trong lời phê bình của ông đối với các chế độ cộng sản.
Sự hấp dẫn ban đầu của chủ nghĩa marxít
Trong những năm đầu đời, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã bị thu hút bởi một số khía cạnh của chủ nghĩa marxít. Trong một bài phát biểu năm 2011, ông tiết lộ rằng khi còn trẻ, ông đã từng “say mê học thuyết Mác xít” và thậm chí đã bày tỏ mong muốn gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Sự hấp dẫn ban đầu này bắt nguồn từ sự đánh giá cao của ông đối với lý thuyết kinh tế xã hội của chủ nghĩa marxít, đặc biệt là sự nhấn mạnh vào phân phối của cải một cách công bằng.
“Lúc đó tôi say mê học thuyết Mác xít nên tôi tỏ ý muốn gia nhập Đảng Cộng Sản Trung Quốc. Cho tới bây giờ, nếu xét về mặt lý thuyết kinh tế xã hội, tôi vẫn là một người Mác xít. Vì thế có thể nói chúng tôi là người ‘cùng hội cùng thuyền’.”
Đức Đạt Lai Lạt Ma nhận thấy chủ nghĩa marxít có điểm chung với Phật giáo ở chỗ cả hai đều tìm cách giảm bớt đau khổ và bất bình đẳng. Ông tin rằng các nguyên tắc của chủ nghĩa marxít về lý thuyết có tiềm năng tạo ra một xã hội công bằng và bình đẳng hơn. Trong một bài giảng năm 2015 tại Kolkata, Ấn Độ, ông tái khẳng định sự đồng cảm của mình với chủ nghĩa marxít, nói rằng:
“Theo như lý thuyết kinh tế xã hội, tôi là một người Marxist.”
Ông giải thích thêm rằng ông coi chủ nghĩa marxít là một câu trả lời cho sự bất bình đẳng kinh tế và xã hội đang gia tăng mà ông quan sát thấy ở các nước tư bản chủ nghĩa. Đức Đạt Lai Lạt Ma lưu ý rằng “ở các nước tư bản chủ nghĩa, khoảng cách giữa người giàu và người nghèo ngày càng gia tăng. Trong chủ nghĩa Marx, người ta chú trọng vào việc phân phối công bằng.”
Vỡ mộng với chủ nghĩa cộng sản trên thực tế
Tuy nhiên, sự nhiệt tình ban đầu của Đức Đạt Lai Lạt Ma đối với chủ nghĩa cộng sản đã giảm dần khi ông chứng kiến thực tế tàn khốc của các chế độ cộng sản, đặc biệt là ở Trung Quốc. Sau khi Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) nắm quyền kiểm soát Tây Tạng, Đức Đạt Lai Lạt Ma ngày càng vỡ mộng với những hành động và chính sách của họ.
Trong bài phát biểu năm 2011, Đức Đạt Lai Lạt Ma bày tỏ “sự bực bội” của mình trước “thái độ đạo đức giả” của ĐCSTQ. Ông chỉ trích sự khác biệt giữa những lời lẽ tốt đẹp mà họ nói và hành động tàn bạo của họ trên thực tế. Ông nói rằng “sự áp chế đã trở nên quá đỗi nặng nề trong 50 năm qua” ở Tây Tạng, khiến ông “thật sự tôn trọng và ngưỡng mộ dân chủ và tự do.”
Sự vỡ mộng này càng sâu sắc hơn bởi kinh nghiệm cá nhân của Đức Đạt Lai Lạt Ma về sự đàn áp tôn giáo và văn hóa ở Tây Tạng dưới sự cai trị của cộng sản. Chủ nghĩa cộng sản, với hệ tư tưởng vô thần, vốn đã xung đột với Phật giáo Tây Tạng và các truyền thống tâm linh của nó. Mao Trạch Đông, lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc, thậm chí còn nói với Đức Đạt Lai Lạt Ma trẻ tuổi rằng “tôn giáo là thuốc độc”.
Sau đó, ĐCSTQ đã tìm cách trói buộc Tây Tạng vào Trung Quốc bằng cách đàn áp văn hóa và lịch sử địa phương, phá hủy các tu viện và cấm thực hành tín ngưỡng. Những hành động này đã gây ra “những thương tổn vô cùng lớn lao” cho người dân Tây Tạng, Đức Đạt Lai Lạt Ma nói, và là lý do chính khiến người Tây Tạng phải chống lại sự cai trị của Trung Quốc.
Phê bình chủ nghĩa độc tài và đàn áp
Những lời chỉ trích của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản tập trung chủ yếu vào bản chất độc tài và đàn áp của các chế độ cộng sản trên thực tế, đặc biệt là ở Trung Quốc. Ông nhấn mạnh rằng sự thiếu tự do và dân chủ, cùng với sự đàn áp nhân quyền và tôn giáo, là không thể chấp nhận được.
Trong bài phát biểu năm 2011, Đức Đạt Lai Lạt Ma kêu gọi Đảng Cộng sản Trung Quốc “chuẩn bị về hưu”, cho rằng đã đến lúc họ nên theo gương ông và từ bỏ quyền lực. Ông lập luận rằng “thế giới là của nhân loại, và quốc gia là của người dân – chứ không phải của đảng nào, vua nào, hay lãnh tụ tinh thần nào.”
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của dân chủ, tự do, pháp trị, minh bạch, tự do ngôn luận và tự do xuất bản, gọi chúng là “những giá trị cơ bản của con người.”
Đức Đạt Lai Lạt Ma tin rằng người dân Trung Quốc có khả năng phân biệt thiện và ác, đúng và sai, và chính quyền Bắc Kinh nên thực thi dân chủ và tôn trọng các quyền cơ bản của người dân. Ông cũng chỉ ra rằng tệ nạn tham nhũng và chênh lệch giàu nghèo ở Trung Quốc là rất nghiêm trọng, và cách duy nhất để giải quyết là tôn trọng quyền làm chủ của người dân.
Duy trì sự ngưỡng mộ đối với một số lý tưởng marxít
Mặc dù chỉ trích chủ nghĩa cộng sản trên thực tế, Đức Đạt Lai Lạt Ma vẫn duy trì sự ngưỡng mộ đối với một số lý tưởng marxít, đặc biệt là sự quan tâm của nó đối với công bằng xã hội và phân phối của cải. Ông tin rằng lý thuyết kinh tế xã hội của chủ nghĩa marxít vẫn có giá trị và có thể đóng góp vào việc tạo ra một xã hội công bằng hơn.
Trong bài giảng năm 2015, ông nói rõ rằng “theo như lý thuyết kinh tế xã hội, tôi là một người Marxist.” Ông ca ngợi chủ nghĩa marxít vì sự tập trung vào “phân phối tài sản một cách công bằng” và lập luận rằng “trong chủ nghĩa Marx, người ta chú trọng vào việc phân phối công bằng.”
Đức Đạt Lai Lạt Ma tin rằng các nguyên tắc của chủ nghĩa marxít về công bằng xã hội và bình đẳng kinh tế vẫn có liên quan và quan trọng trong thế giới đương đại. Ông cho rằng những lý tưởng này có thể giúp giải quyết vấn đề bất bình đẳng ngày càng gia tăng và tạo1 ra một xã hội nhân ái và công bằng hơn cho tất cả mọi người.
Quan điểm phức tạp và sắc thái
Nhìn chung, quan điểm của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản là phức tạp và sắc thái. Ông không phải là người ủng hộ chủ nghĩa cộng sản một cách đơn giản, nhưng ông cũng không hoàn toàn bác bỏ nó.
Thay vào đó, ông đưa ra một sự đánh giá quan trọng, thừa nhận sự hấp dẫn ban đầu của một số lý tưởng marxít đồng thời chỉ trích mạnh mẽ những hành động tàn bạo của các chế độ cộng sản trên thực tế.
Đức Đạt Lai Lạt Ma tin rằng các khía cạnh lý thuyết của chủ nghĩa marxít, đặc biệt là sự nhấn mạnh vào công bằng xã hội và phân phối của cải, vẫn có giá trị. Tuy nhiên, ông cũng tin rằng các chế độ cộng sản trên thực tế đã thất bại trong việc thực hiện những lý tưởng này và thay vào đó đã dẫn đến đàn áp, độc tài2 và thiếu tự do.
Quan điểm của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản phản ánh cam kết sâu sắc của ông đối với hòa bình, bất bạo động và nhân quyền.
Ông tin rằng bất kỳ hệ thống chính trị hoặc kinh tế nào, bao gồm cả chủ nghĩa cộng sản, phải được đánh giá dựa trên khả năng thúc đẩy hạnh phúc và phúc lợi của tất cả mọi người, đồng thời tôn trọng các quyền và tự do cơ bản của họ.
Đức Đạt Lai Lạt Ma và chủ nghĩa xã hội dân chủ
Điều đáng chú ý là Đức Đạt Lai Lạt Ma đã bày tỏ sự quan tâm đến chủ nghĩa xã hội dân chủ như một hệ thống chính trị thay thế. Chủ nghĩa xã hội dân chủ kết hợp các nguyên tắc của công bằng xã hội và bình đẳng kinh tế với các giá trị của dân chủ và tự do cá nhân.
Trong một số bài phát biểu, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã ca ngợi các khía cạnh xã hội dân chủ của một số quốc gia châu Âu, nơi ông quan sát thấy sự kết hợp giữa nền kinh tế thị trường với mạng lưới an sinh xã hội mạnh mẽ và sự tôn trọng nhân quyền. Ông tin rằng chủ nghĩa xã hội dân chủ có thể là một cách tiếp cận hứa hẹn để tạo ra một xã hội công bằng và nhân ái hơn, đồng thời bảo vệ các quyền tự do và dân chủ.
Kết luận
Quan điểm của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản là một chủ đề phức tạp và nhiều sắc thái, phản ánh sự phát triển trong suy nghĩ của ông và kinh nghiệm cá nhân của ông về sự cai trị của cộng sản ở Tây Tạng. Mặc dù ban đầu bị thu hút bởi một số lý tưởng marxít, nhưng ông đã trở nên vỡ mộng với chủ nghĩa cộng sản trên thực tế, đặc biệt là bản chất độc tài và đàn áp của nó.
Tuy nhiên, Đức Đạt Lai Lạt Ma vẫn duy trì sự đánh giá cao đối với sự quan tâm của chủ nghĩa marxít đối với công bằng xã hội và phân phối của cải. Ông tin rằng những lý tưởng này vẫn có liên quan và quan trọng, và có thể được theo đuổi trong các hệ thống chính trị và kinh tế khác tôn trọng dân chủ và nhân quyền.
Quan điểm của Đức Đạt Lai Lạt Ma về chủ nghĩa cộng sản là một lời nhắc nhở rằng các hệ tư tưởng chính trị nên được đánh giá dựa trên tác động thực tế của chúng đối với cuộc sống của con người và khả năng thúc đẩy hạnh phúc, tự do và công bằng.3
